‘NVWA greep niet in bij ernstig dierenleed’

Het verhaal draait om zogeheten ‘rapporten van bevindingen’, die worden opgemaakt door toezichthoudende dierenartsen die namens de NVWA bij onder andere slachthuizen meekijken. Daarin leggen zij overtredingen vast op het gebied van dierenwelzijn. De oorzaak kan bij het slachthuis liggen of al eerder, zoals bij het transport of bij de boer. Wakker Dier kreeg signalen van binnenuit dat de NVWA na het opmaken van meer dan honderd van dergelijke rapporten onterecht niet ingreep. Ook Argos ontving deze signalen. Wakker Dier vroeg de rapporten op en heeft er inmiddels negen in handen uit de periode september en oktober 2024. 

Kippen, varkens, paarden, runderen

Volgens Leonie Vestering van Wakker Dier gaat het in de afgebroken rapporten om concrete voorbeelden van ernstig dierenleed. “Grote abcessen bij varkens bijvoorbeeld, waarbij dan toch niet wordt gehandhaafd.”   

Argos heeft deze stukken en interne e-mails gelezen. Het gaat om uiteenlopende rapporten, waaronder over kippen. Vleugels, pootjes of hoofden lijken te vast hebben gezeten in transportkratten. Of ze zijn ondersteboven komen te liggen en stikken tijdens het vervoer. Over deze zogenoemde ‘rugliggers’ klinkt vanuit dierenrechtenorganisaties al langer de kritiek dat de NVWA terughoudend is in de handhaving daarop. Een dierenarts constateert bijvoorbeeld in een verslag dat de dieren ‘onnodige pijn en ernstig lijden is berokkend’. Toch greep de dienst niet in. 

De stukken geven een indringend beeld. In een rapport dat gaat over het verkeerd bedwelmen van een paard bij een slachterij noteert een toezichthoudende dierenarts: “Ik zag daar dat een slachthuismedewerker bezig was met het bedwelmen van een volwassen paard. Na het eerste schot viel het paard op de grond en begon [het] meteen te trappen met alle vier poten. De medewerker besloot om het paard nog een keer te schieten. Nadat het tweede schot werd toegepast liep de medewerker weg van de kop, zonder de ooglid reflex of de corneareflex te controleren, om een ketting om de achterpoot te doen met als doel het optakelen van het dier aan de slachtlijn. Toen men het paard aan het takelen waren [sic] zag ik dat het paard nog frequent aan het ademhalen was en dat de ademhaling ritmisch was. Ik zag ook dat het paard spontaan aan het knipperen was met het oog [sic] (..) Ik greep toen in en gaf aan dat het paard niet goed bedwelmd was.”   

De dierenarts wil dat hier gevolg aan wordt gegeven door de NVWA, maar de procedure wordt afgebroken omdat niet duidelijk zou zijn welk wetsartikel hier overtreden wordt.  

Juristen

De constateringen zijn volgens de toezichthoudende dierenartsen ernstig genoeg om in te grijpen. Maar de beslissing om dat te doen ligt bij de afdeling juridische zaken van de NVWA. De juridische medewerkers lijken hoofdzakelijk te kijken of de zaak standhoudt wanneer er een rechter aan te pas zou moeten komen. De rapporten vormen namelijk een basis voor het afgeven van boetes of andere maatregelen. En een bedrijf kan dat aanvechten.  

Hoe zorgvuldig een toezichthoudende dierenarts daarbij te werk moet gaan, blijkt uit de casus van een ‘erg mager’ rund dat in het slachthuis slechts op drie poten kon staan vanwege een gezwollen poot: “Ik zag dat de wervels en de ribben uitstaken. Het rund had een opgetrokken buik en een slecht gevulde pens. Dit getuigt mij van een verslechtering van de gezondheidstoestand van het dier. Waaruit ik in mijn professie als dierenarts de conclusie trok dat dit dier al geruime tijd last moet hebben gehad van deze aandoening. (...) Uit de mate van zwelling en pijnlijkheid van de ondervoet, in combinatie met de vermagering, kan ik concluderen dat dit zeker al voor het transport aanwezig moet zijn geweest.”  De dierenarts constateert dat het dier helemaal niet vervoerd had mogen worden, omdat het niet in staat was op eigen kracht te bewegen. 

Ondanks de precieze omschrijving van de dierenarts wordt het rapport toch afgebroken door de juridische medewerkers van de NVWA. Ze vragen herhaaldelijk om aanvullende informatie en constateren uiteindelijk dat er te weinig onderbouwing is voor een overtreding door de boer en/of de transporteur. 

Wakker Dier

Volgens Wakker Dier wijzen de afgebroken rapporten op een patroon van terughoudendheid, waarbij de invloed van veehouderijen en slachterijen op de handhaving te groot is. “Bedrijfsbelangen boven dierenwelzijn”, vat Leonie Vestering van Wakker Dier de kritiek samen tegenover Argos. De organisatie sluit daarmee aan bij kritiek van klokkenluiders binnen de dienst, die zich in 2023 uitspraken in het programma EenVandaag. Inspecteurs van de NVWA spraken daarin over een cultuur van tegenwerking bij het constateren van misstanden. Niet alleen door de bedrijven, maar ook door de NVWA zelf.  

Onafhankelijke dierenartsen

Argos legde de geopenbaarde rapporten en e-mails voor aan drie onafhankelijke dierenartsen met kennis van toezicht. Twee van hen willen anoniem blijven omdat ze nog met de NVWA te maken hebben. Over enkele door de NVWA ‘afgebroken’ rapporten zijn zij zeer kritisch. “Ik zie hierin een patroon van ernstig en herhaald dierenleed waarbij de NVWA niet doorpakt,” schrijft een van hen. Een ander schrijft over het afbreken van handhaving: “In ongeveer de helft van de gevallen naar mijn kennis en ervaring onterecht. Dat is zeer frustrerend voor toezichthoudende dierenartsen en leidt ertoe dat zij ontmoedigd kunnen raken om nog rapporten van bevindingen op te stellen, zodat volgende overtredingen onbestraft blijven." 

Voormalig veearts Frederieke Schouten, nu directeur bij Varkens in nood, oordeelt dat handhaving lijkt te verzanden in ‘gedimdam’ tussen inspecteur en jurist. Over een casus met een rund oordeelt ze: “Lijkt me nogal evident dat er meer aan de hand is en er sowieso al érgens een chronisch probleem is waardoor euthanasie of goede behandeling in een rusthuis de juiste keuze was geweest. In ieder geval niet transport naar het slachthuis.” 

Reactie NVWA

De conclusie van Wakker Dier dat belangen van bedrijven bij de NVWA boven dierenwelzijn zouden gaan, noemt woordvoerder Lex Beuning van de NVWA, in gesprek over de negen afgebroken rapporten, ‘een hele vreemde’. “Er wordt gewoon een juridische afweging gemaakt. Hebben we nu voldoende bewezen dat dit een overtreding is? En dat degene aan wie we een maatregel opleggen het ook echt dat heeft gedaan?” Volgens de NVWA is dat noodzakelijk, omdat de rechter inderdaad de besluiten uiteindelijk zou kunnen toetsen. 

Opmerkelijk is wel dat sinds Wakker Dier de rapporten in handen kreeg en er vragen over stelde, de NVWA in een aantal gevallen op haar eerdere besluit is teruggekomen. De inspectie zal die zaken alsnog heropenen. Woordvoerder Lex Beuning zegt daarover: “Het kan natuurlijk dat je op basis van nieuwe informatie of andere inzichten zegt: deze rapporten kunnen we alsnog kijken of we daar verder mee komen.” In hoeveel gevallen ze dat doen, is niet bekend gemaakt. 

Wakker Dier heeft aangekondigd door te gaan met openbaarmakingsprocedures tot zij alle volgens hen meer dan 100 rapporten waarop mogelijk onterecht niet is ingegrepen, in handen hebben.