Onafhankelijk onderzoek: meest rechtsstatelijke programma's te vinden bij (centrum-)linkse partijen
Kiezers die het belangrijk vinden dat de regels van de rechtsstaat worden gerespecteerd, zullen die wens vooral in vervulling zien gaan bij partijen aan de linkerkant van het politieke spectrum. Dit valt te concluderen uit het onderzoek van een onafhankelijke commissie van rechtsdeskundigen die op verzoek van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen heeft beoordeeld op rechtsstatelijkheid.
Partij voor de Dieren, GLPvdA en Volt hebben in hun verkiezingsprogramma de meeste voorstellen opgenomen die de rechtsstaat ten goede komen. Zij worden gevolgd door NSC, SP, CDA en D66.
Verschil links en rechts
Rechtse partijen staan juist bovenaan als het gaat om voorstellen die lijnrecht indruisen tegen de rechtsstaat. FvD en PVV presenteren in die categorie veruit de meeste maatregelen: respectievelijk 33 en 30. Zij worden gevolgd door JA21 (14 voorstellen), BBB en SGP (beide 13) en de VVD (9). PVV en JA21 hebben in hun verkiezingsprogramma zelfs geen enkel plan gepresenteerd dat de rechtsstaat verbetert.
Rechtsstaat onder druk
GLPvdA, Partij voor de Dieren en Volt zijn de enige partijen met nul plannen die tegen de rechtsstaat ingaan. De beoordeelde plannen die strijdig zijn met de beginselen van de rechtsstaat, hebben vooral betrekking op asiel en migratie, het demonstratierecht, het verbod op discriminatie, rechterlijke onafhankelijkheid en toegang tot het recht.
Plannen die de rechtsstaat verbeteren gaan onder meer over de mogelijkheid voor rechters om wetten voortaan te toetsen aan de Grondwet, rechterlijke onafhankelijkheid, digitale grondrechten en privacy.
Veranderende politieke cultuur
De NOvA liet de programma’s toetsen door een onafhankelijke commissie van deskundigen. Daarbij werd gekeken of de overheid zich aan de wet houdt, of fundamentele rechten zijn gerespecteerd en of burgers gelijke toegang hebben tot het recht. In een eerder rapport, uit 2023, bleek dat meer dan de helft van de onderzochte partijen voorstellen deed, die rechtstreeks in strijd zijn met de rechtsstaat.
Verkiezingsdossier: de rechtsstaat
In de aanloop naar de verkiezingen duiken onze onderzoeksjournalisten in de plannen van de partijen. Wat beloven de partijen nu echt, en wat zijn die plannen waard? Vandaag: de rechtsstaat.
De trend is al langer zichtbaar, vertelde NOvA-voorzitter Elaine Mak eerder deze maand in Argos. "Steeds meer partijen trekken zich minder aan van rechtsstatelijke uitgangspunten, in reactie op zorgen onder hun achterban." In 2012 waren er slechts twee partijen met problematische voorstellen; in 2023 ging het om tien van de achttien. Ook het nieuwe rapport bevestigt het beeld dat Mak schetst van een veranderende politieke cultuur.