In 2024 tien keer kinderen uitgezet met geweld en/of fixatiemiddelen

In 2024 is er 10 keer een zogenoemd ‘formulier geweldsaanwending’ opgemaakt voor kinderen, zo laat het ministerie weten in antwoord op vragen van Argos. Dat betekent dat door de Marechaussee is vastgelegd dat er geweld of fixatiemiddelen zijn toegepast op minderjarige kinderen tijdens de uitzetting. Hoe oud de kinderen in deze 10 gevallen waren, is niet bekend. 

Brigadecommandant Martin Oudman van de Koninklijke Marechaussee erkent in een interview met Argos dat dit inderdaad bij kinderen gebeurt. Daarbij zegt de Marechaussee formeel geen ondergrens te hanteren qua leeftijd, maar dat het in de praktijk meestal gaat om oudere kinderen. “Het gebeurt nagenoeg niet dat we onder een leeftijd van rond de twaalf jaar nog iets moeten doen wat we niet kunnen oplossen middels een gesprek of door ook de ouders erbij te betrekken.” Volgens Oudman speelt het gedrag van de kinderen en de ouders een belangrijke rol in de afweging wat zij ‘er tegenover zetten.’  

Enkele verslagen van uitzettingen van gezinnen met kinderen:

Argos legde de verslagen voor aan kinderrechtenorganisatie Defence for Children. Directeur Mirjam Blaak: “Wij zijn geschrokken van signalen die wijzen op onnodig en buitensporig geweld tegen kinderen. Wij vinden dat bij uitzettingen van kinderen geen geweld of vrijheidsbeperkende maatregelen tegen kinderen gebruikt mogen worden als daar geen noodzaak voor is.”  

Blaak wijst op het kinderrechtenverdrag van de Verenigde Naties: “Geweld tegen kinderen en het toepassen van vrijheidsbeperkende maatregelen mag alleen als ultimum remedium, als uiterste maatregel, worden ingezet. Wij vragen ons af of in bepaalde situaties het geweld dat is toegepast, wel toegepast had moeten worden.” De organisatie roept op tot onafhankelijk onderzoek naar uitzettingen met kinderen. Ook Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer laat aan Argos weten het belang van dergelijk onderzoek te onderstrepen. 

De Marechaussee zegt ernaar te streven om bij kinderen geen geweld te gebruiken. Daarbij wijzen ze op hun eigen kernwaarden voor het verwijderproces: ‘humaan, professioneel diplomatiek en de-escalerend'. 

Toch is volgens emeritus-hoogleraar Strafrecht en Vreemdelingenrecht Anton van Kalmthout het Kinderrechtenverdrag nauwelijks geïmplementeerd in het vreemdelingenrecht. “Dat maakt het heel moeilijk. De beslissing is aan de IND, dus als je ziet dat kinderen teruggestuurd worden, dan is de Marechaussee nu eenmaal de uitvoerder. Ik ben ervan overtuigd dat ze dit van binnen heel moeilijk vinden.”  

Inderdaad erkent de Marechaussee dat dit soort uitzettingen niet in de koude kleren gaan zitten. Brigadecommandant Oudman: “Als er zo’n uitzetting gepland staat, hangt er de hele week een bepaalde sfeer op de werkvloer.”  

Het ministerie van Asiel en Migratie laat weten dat tijdens het gehele terugkeerproces gesprekken worden gevoerd met de Dienst Terugkeer en Vertrek, de uitvoerder van het Nederlandse terugkeerbeleid. “Tijdens deze gesprekken wordt actief gevraagd naar bijzondere omstandigheden aan de kant van de vreemdeling. Dit geldt temeer als er sprake is van minderjarigen (al dan niet in gezinsverband). In de vertrekprocedure worden deze belangen zo zorgvuldig mogelijk gewogen.”  

Kinderen worden voorafgaand aan gedwongen vertrek ook vastgezet in een speciale detentiefaciliteit voor gezinnen in Zeist. Daarover schrijven ze: “De gesloten gezinsvoorziening is ingericht om zoveel mogelijk rekening te houden met de belangen van de minderjarige (en de eventuele gezinsleden). 

Psychoses en scheermesjes

Wie alle verslagen doorneemt, valt nog iets op – zo ziet Van Kalmthout, die de stukken ook las. “Wat opvalt is toch een redelijk groot aantal mensen met psychoses en verwarringen. Maar ook scheermesjes kom je tegen, en stukken glas. Mensen die zichzelf verwonden. En met risico op inslikken.” 

In 2024 werd er vier keer door de Marechaussee melding gemaakt van een incident met een scherp voorwerp, zoals een scheermesje of glas. In 2023 kwam dat zes keer voor. 

Volgens Van Kalmthout heeft dat op een aantal punten te maken met het voortraject. Lang niet altijd wordt de informatie over psychische gesteldheid van de vreemdeling met de Marechaussee gedeeld, soms zijn de documenten niet in orde. “En hoe kan het dat die scheermesjes niet zijn ontdekt?” 

“De Marechaussee zet uit, ongeacht hoe verward iemand is. Tien procent van de uitzettingen lukt niet, en verwarring zou wel een belangrijke rol kunnen spelen. Dus, wil je zorgen dat je 100% uitzet en dat er minder medische zorg nodig is, dan lijkt het me goed om te weten wat de psychische toestand is.” En laat het daar nou juist aan schorten, zo kaart de Inspectie van Justitie en Veiligheid al jaren aan. De informatievoorziening richting de Marechaussee hapert al jaren.  

De Dienst Terugkeer en Vertrek laat in een reactie aan Argos weten dat er regelmatig vluchten worden afgebroken om medische redenen. “In 2024 is dat afgerond honderd keer gebeurd.” Het jaar ervoor afgerond ging dat om hetzelfde aantal keren. “Een vlucht wordt bijvoorbeeld om medische redenen geannuleerd als een vreemdeling op het vliegveld acuut ernstig ziek wordt en de medische dienst concludeert dat de vreemdeling niet meer kan reizen, of als de medische voorwaarden om te reizen zoals vermeld in de Fit-to-Fly-verklaring niet meer kunnen worden gerealiseerd.” 

Toch is Van Kalmthout na het lezen van de stukken over het geheel genomen niet negatief over de uitvoering door de Marechaussee. “Er is een tijd geweest dat ze geen scholing hadden en geen debriefing. Er was onderweg geen medische zorg en dan gaven ze vreemdelingen spuitjes [om mensen rustig te houden, red.]. Dat heb ik in het verleden behoorlijk aangekaart. Toen is er een klachtencommissie gekomen. Dus ik moet zeggen dat er een boel is verbeterd, sinds ik ermee bezig was.”