De journalist als spion - deel 2

In 2011 onthulde Argos dat Wim Bartelds, die als journalist voor het ANP en het Algemeen Dagblad had gewerkt, een geheim agent van de militaire inlichtingendienst MIVD was. Enkele maanden later lekte uit dat zeven Nederlandse sportverslaggevers, die naar de Olympische Spelen in China waren afgereisd, waren benaderd door de AIVD om informatie door te spelen, tegen betaling. Slechts een van die zeven zou dit hebben geweigerd.

Joep Dohmen van NRC sprak de afgelopen maanden met tientallen redacteuren en correspondenten die over onderwerpen publiceren of in landen werken waar de diensten speciale belangstelling voor hebben. In Argos vertelt hij over zijn onderzoek, dat op zaterdag 15 oktober 2022 in NRC staat.

Olaf Koens, correspondent voor RTL Nieuws in het Midden-Oosten, vertelt hoe hij als beginnend freelance journalist werd benaderd door de AIVD. Koens woonde toen in Moskou. Hij was overdonderd en wist eerst niet goed hoe hij moest reageren. Hij zei Nee, omdat hij het principieel onjuist vond. Terugblikkend is hij verontwaardigd over de wijze waarop hij door de AIVD werd benaderd. ‘Het is totaal onacceptabel dat de inlichtingendienst probeert te rekruteren onder journalisten, zeker als dat gebeurt bij jonge, onervaren journalisten. Journalisten moeten de macht controleren en niet de macht influisteren. Ze moeten onafhankelijk hun werk kunnen doen.’

Zaterdag 15 oktober, 14 uur, NPO Radio 1

historisch perspectief

Berlijnse spionnenbaas Wilhelm Stieber over de journalist als spion

In de ogen van de 'Spion des Kanzlers', anderhalve eeuw geleden

Toen de Berlijnse politiedirecteur Wilhelm Stieber in 1863 van de Pruisische ministerpresident en latere Reichskanzler Otto von Bismarck de opdracht kreeg de eerste Duitse inlichtingendienst buitenland op te zetten, gebruikte hij een Pruisisch ‘nieuwsagentschap’ (dat zich als ‘concurrent van het Britse Reuters’ probeerde te profileren) als cover. Later legde Stieber in zijn memoires (‘Spion des Kanzlers’) uit waarom hij vooral onder journalisten (‘Presseleute’) medewerkers voor de inlichtingendienst had geworven:

"Omdat journalisten altijd en overal het recht hebben om vragen te stellen, vormen zij onverdacht personeel voor een geheime observatiedienst. Zij hebben het vermogen om op begrijpelijke wijze dingen te beschrijven en feiten van geruchten te onderscheiden. Journalisten kunnen zelfs de meest geheime economische en militaire feiten ongehinderd achterhalen. Vaak kennen ze hooggeplaatste politici en militairen persoonlijk zo goed dat dezen in aanwezigheid van de journalist hun kennis niet verbergen. Ik adviseer daarom mijn medewerkers (…) journalisten als informanten te werven (…) Samengevat: Men kan geen beter masker bedenken voor een geheime inlichtingendienst dan een - het hele land dekkend - netwerk van vermeende persverslaggevers. De privileges die zelfs de zwakste broeder geniet als hij zich krantenverslaggever mag noemen vormen een ‘Sesam-Open-Je’ op plekken waar gewone stervelingen nooit een entree zullen krijgen."